वडिलोपार्जित मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क मिळवण्यासाठी अनेकदा सामान्य नागरिकांना अनेक अडथळ्यांचा सामना करावा लागतो. विशेषतः जेव्हा त्यांना कायदेशीर प्रक्रिया, आवश्यक कागदपत्रे आणि संबंधित यंत्रणांची माहिती नसते, तेव्हा ही प्रक्रिया गुंतागुंतीची वाटू शकते. वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे तुमच्या पूर्वजांकडून मिळालेली मालमत्ता, जी तुम्हाला नैसर्गिक हक्काने मिळते. परंतु, यावर कायदेशीर दावा सिद्ध करण्यासाठी आणि मालमत्ता तुमच्या नावावर अधिकृतपणे नोंदवण्यासाठी काही ठराविक प्रक्रिया पूर्ण करणे आवश्यक आहे. जर ही प्रक्रिया योग्यरित्या पूर्ण केली नाही, तर भविष्यात मालमत्तेवर वाद निर्माण होण्याची शक्यता असते. या लेखात, वडिलोपार्जित मालमत्तेवर हक्क मिळवण्यासाठी लागणारी कायदेशीर प्रक्रिया, आवश्यक कागदपत्रे आणि इतर महत्त्वाच्या बाबी या पोस्टच्या माध्यमातून सविस्तर पाहूया.
वडिलोपार्जित मालमत्तेवर दावा कसा कराल?
वडिलोपार्जित मालमत्तेवर दावा करण्यासाठी सर्वप्रथम तुम्हाला तुमचा कायदेशीर हक्क सिद्ध करावा लागेल. यासाठी मालमत्तेच्या मूळ कागदपत्रांचा संच जमा करणे आवश्यक आहे. यामध्ये खालील कागदपत्रांचा समावेश होतो:
- 7/12 उतारा आणि 8अ उतारा: हे दस्तऐवज जमिनीच्या मालकीचा आणि त्याच्या वापराचा इतिहास दर्शवतात.
- मालकी हक्काचे दस्तऐवज: यामध्ये खरेदीखत, दानपत्र किंवा इतर संबंधित कागदपत्रांचा समावेश होतो.
- घरपट्टी पावत्या: स्थानिक स्वराज्य संस्थेकडून मिळालेल्या करपावत्या.
- मृत्यू प्रमाणपत्र: मालमत्तेच्या मूळ मालकाचे मृत्यू प्रमाणपत्र.
- रहिवासी पुरावा आणि ओळखपत्र: आधार कार्ड, पॅन कार्ड, रेशन कार्ड इत्यादी.
या कागदपत्रांद्वारे तुम्ही मालमत्तेशी तुमचा संबंध आणि वारसाहक्क सिद्ध करू शकता.
मृत्युपत्राचा आधार घेऊन मालमत्ता हस्तांतरण
जर मालमत्तेच्या मूळ मालकाने मृत्यूपूर्वी मृत्युपत्र (Will) तयार केले असेल आणि त्यात तुमचे नाव वारस म्हणून स्पष्टपणे नमूद केले असेल, तर मालमत्ता हस्तांतरणाची प्रक्रिया खूपच सुलभ होते. मृत्युपत्र हे कायदेशीर दस्तऐवज असते, ज्यामध्ये मालकाने आपली मालमत्ता कोणाला द्यायची याचा उल्लेख केलेला असतो. अशा परिस्थितीत, तुम्ही खालील पावले उचलू शकता:
- मृत्युपत्राची वैधता तपासा: मृत्युपत्रावर दोन साक्षीदारांच्या सह्या असणे आणि ते नोटरीकृत असणे आवश्यक आहे.
- तहसील किंवा सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात अर्ज: मृत्युपत्राच्या आधारे तुम्ही तहसील कार्यालय किंवा सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात मालमत्ता नावावर हस्तांतरित करण्यासाठी अर्ज करू शकता.
- प्रोबेट मिळवणे: काही प्रकरणांमध्ये, विशेषतः मालमत्तेची किंमत जास्त असेल किंवा वादाची शक्यता असेल, तर मृत्युपत्राची वैधता सिद्ध करण्यासाठी न्यायालयातून प्रोबेट (Probate) मिळवावे लागते. यासाठी तुम्हाला जिल्हा न्यायालयात अर्ज करावा लागेल.
वारस प्रमाणपत्राची गरज
जर मालकाने मृत्युपत्र तयार केले नसेल, तर कायदेशीर वारसांना मालमत्तेचे सामंजस्याने विभाजन करावे लागते. यासाठी वारस प्रमाणपत्र (Legal Heir Certificate) किंवा उत्तराधिकार प्रमाणपत्र (Succession Certificate) मिळवणे आवश्यक आहे. हे प्रमाणपत्र मालमत्तेच्या हक्कदार व्यक्तींची ओळख सिद्ध करते.
- वारस प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी प्रक्रिया
- मृत व्यक्तीचे मृत्यू प्रमाणपत्र, आधार कार्ड, रहिवासी पुरावा आणि इतर कागदपत्रे तयार ठेवा.
- स्थानिक तहसील कार्यालय, प्रांत कार्यालय किंवा जिल्हा न्यायालयात अर्ज सादर करा.
- न्यायालय किंवा संबंधित यंत्रणा कागदपत्रांची तपासणी करते आणि सार्वजनिक सूचना प्रसिद्ध करते.
- जर कोणतीही हरकत नसेल, तर वारस प्रमाणपत्र दिले जाते.
इतर वारसांकडून ना हरकत प्रमाणपत्र
जर मालमत्तेचे इतर वारस असतील आणि त्यांनी तुमच्या नावावर मालमत्ता हस्तांतरित करण्यास सहमती दर्शवली असेल, तर त्यांच्याकडून ना हरकत प्रमाणपत्र (No Objection Certificate – NOC) घ्यावे लागते. हे प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी खालील गोष्टी कराव्या लागतात:
- सर्व वारसांनी एकत्र येऊन त्यांच्या सहमतीचे प्रतLPADDING (Affidavit) तयार करावे.
- यामध्ये मालमत्तेवर कोणाचाही दावा नसल्याचे आणि तुम्हाला मालमत्ता हस्तांतरित करण्यास त्यांची हरकत नसल्याचे नमूद करावे.
- हे प्रमाणपत्र नोटरीकृत करून तहसील कार्यालयात सादर करावे.
म्युटेशन प्रक्रिया: मालमत्ता नावावर नोंदवण्यासाठी
मालमत्ता तुमच्या नावावर अधिकृतपणे नोंदवण्यासाठी म्युटेशन प्रक्रिया (Mutation) पूर्ण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ही प्रक्रिया महसूल खात्याकडे केली जाते आणि यामुळे मालमत्तेच्या नोंदीत तुमचे नाव अधिकृतपणे समाविष्ट होते. म्युटेशन प्रक्रियेसाठीची स्टेप बाय स्टेप माहिती आपण खाली पाहू:
- अर्ज सादर करा: स्थानिक तहसील कार्यालयात म्युटेशनसाठी अर्ज करा.
- कागदपत्रे जोडा: मृत्युपत्र, वारस प्रमाणपत्र, ना हरकत प्रमाणपत्र, 7/12 उतारा, मृत्यू प्रमाणपत्र इत्यादी कागदपत्रे सादर करा.
- तपासणी आणि नोंद: महसूल खाते कागदपत्रांची तपासणी करते आणि मालमत्तेच्या नोंदीत तुमचे नाव समाविष्ट करते.
म्युटेशन प्रक्रिया पूर्ण झाल्याशिवाय तुम्ही मालमत्तेचे पूर्ण हक्कदार ठरत नाही. त्यामुळे ही प्रक्रिया वेळेत पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
इतर महत्त्वाच्या बाबी
- गृहकर्ज असल्यास: जर मालमत्तेवर गृहकर्ज असेल, तर कर्जाचे हस्तांतरण बँकेच्या माध्यमातून करावे लागेल. यासाठी बँकेला मृत्यू प्रमाणपत्र, वारस प्रमाणपत्र आणि इतर कागदपत्रे सादर करावी लागतात.
- भाडेकरू असल्यास: मालमत्ता भाड्याने दिलेली असेल, तर भाडेकरूंसोबतचा करार तपासावा आणि नवीन मालक म्हणून माहिती अद्ययावत करावी.
- स्थानिक स्वराज्य संस्था: ग्रामपंचायत, नगरपालिका किंवा गृहनिर्माण सोसायटी यांच्याकडे मालमत्तेच्या नावांतरणाची प्रक्रिया स्वतंत्रपणे करावी लागते. यासाठी स्थानिक नियमांचे पालन करावे.
निष्कर्ष
वडिलोपार्जित मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क मिळवण्यासाठी कागदपत्रांची पूर्तता आणि प्रक्रियांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. मृत्युपत्र, वारस प्रमाणपत्र, ना हरकत प्रमाणपत्र आणि म्युटेशन प्रक्रिया या सर्व गोष्टींची योग्य काळजी घेतल्यास मालमत्ता हस्तांतरणाची प्रक्रिया सुलभ होऊ शकते. ही प्रक्रिया थोडी वेळखाऊ असली, तरी नियोजनबद्ध पद्धतीने आणि कायदेशीर सल्ल्याच्या आधारे ती पूर्ण करता येते. जर तुम्हाला याबाबत अधिक माहिती हवी असेल किंवा कायदेशीर सल्ला घ्यायचा असेल, तर स्थानिक वकील किंवा तहसील कार्यालयाशी संपर्क साधा. धन्यवाद!
